Դեղային ազգային քաղաքականու- թյան հիմնական սկզբունքներից մեկը դեղերի ֆիզիկական և տնտե- սական մատչելիության ապահո- վումն է:
Ներկայում, չնայած դեղագործական շուկայում դեղերի լայն տեսականու առկայությանը, նույնիսկ զարգացած երկրները հաճախ ի վիճակի չեն բնակչությանն ապահովել բոլոր անհրաժեշտ դեղերով: Ուստի աշխարհի շատ երկրներում արդյունավետ բուժօգնություն ապահովելու նպատակով կյանքի է կոչվել սահմանափակ թվով` հիմնական դեղերի գաղափարախոսությունը:
Հիմնական են այն դեղերը, որոնք առողջության պահպանման գործում բավարարում են բնակչության մեծամասնության պահանջները և ցանկացած դեպքում պետք է առկա լինեն բավարար քանակով, համապատասխան դեղաձևերով ու դեղաչափերով: Դեռևս 1977թ.-ին ԱՀԿ-ը, ընդլայնելով դեղագործական ոլորտում իր գործունեությունը, այն կենտրոնացրեց հիմնական դեղերի հայեցակարգի վրա` ստեղծելով հիմնական դեղերի առաջին մոդելային ցանկը, իսկ այսօր արդեն այս գաղափարախոսությունը լայնորեն տարածվել է աշխարհի բազմաթիվ երկրներում (շուրջ 160):
Հիմնական դեղերի ազգային ցանկը մշակվում է ԱՀԿ-ի երաշխավորությունների և հիմնական դեղերի մոդելային ցանկի հիման վրա: Ազգային ցանկերի ստեղծմանն իրենց մասնակցությունն են ցուցաբերում երկրների առաջատար մասնագետները:
Հիմնական դեղերի ցանկը կազմելիս հաշվի են առնվում`
- դեղերի արդյունավետությունը և անվտանգությունը,
- դեղերի մատչելիությունը` ծախսարդյունավետությունը,
- հանրապետությունում հիվանդացության և մահացության ցուցանիշը,
- առավել տարածված հիվանդությունների կառուցվածքը,
- տնտեսական, ժառանգական և ժողովրդագրական տվյալները,
- առողջապահական կազմակերպությունների կառուցվածքը,
- առողջապահության համակարգի մասնագետների պատրաստվածության մակարդակն ու փորձը:
Ցանկում դեղերը նշվում են միջազգային (ջեներիկ) անվանումներով:
Հիմնական դեղերի մեծամասնությունը պարունակում է միայն մեկ ակտիվ նյութ, այսինքն` դրանք միաբաղադրատարր դեղեր են: Բազմաբաղադրատարր դեղերը թույլատրելի են միայն այն դեպքերում, երբ կոնկրետ համակցված դեղը բուժական արդյունավետության և անվտանգության ցուցանիշով հավաստիորեն գերազանցում է միաբաղադրատարր դեղին:
Հիմնական դեղերի հայեցակարգը ամենևին չի բացառում այլ դեղերի կիրառման հնարավորությունը, պարզապես մասնագետների և կառավարության ուշադրությունը սևեռում է հատկապես այդ դեղերի վրա` պետական ֆինանսական միջոցներն ուղղորդելով բնակչությանն այդ դեղերով ապահովելու կողմը:
Հիմնական դեղերի ցանկը կիրառվում է հետևյալ գործընթացներում.
1. բուժման օպտիմալ սխեմաների մշակում: ՀԴՑ-ը և բուժման օպտիմալ սխեմաները սերտ փոխկապված են: Շատ երկրներում բուժման օպտիմալ սխեմաներն են հիմնական դեղերի ցանկի ձևավորման հիմքը,
2. պետության կողմից բնակչությանն անվճար տրվող դեղերի գնում: Դեղերի կենտրոնացված գնումները, որոնք տեղի են ունենում մրցութային կարգով (տենդերներ), հիմնականում կատարվում են հիմնական դեղերի ցանկի շրջանակներում,
3. մարդասիրական օգնության կառավարում: Մարդասիրական օգնության ճանապարհով դեղերի ստացման համար պատվերներ կազմելիս հիմք է ընդունվում հիմնական դեղերի ցանկը,
4. պետության կողմից փոխհատուցվող դեղերի ցանկի ստեղծում: Ամբուլատորային պայմաններում անվճար կամ զեղչով բուժումը իրականացվում է հատկապես այդ ցանկի շրջանակներում:
Հիմնական դեղերի գաղափարախոսության արմատավորման կարևորագույն լծակներից մեկն է «Ազգային դեղամատյանը», որն իր մեջ ամփոփում է հիմնական դեղերի ցանկում ընդգրկված բոլոր դեղերի դեղաբանական, բուժական համառոտ բնութագիրը:
ՀՀ «Դեղերի մասին» օրենքի պահանջների համաձայն երկիրը պետք է մշտապես ապահովված լինի հիմնական ցանկի դեղերով: Ուստի հիմնական դեղերի գրանցումն առաջնային է:
Հիմնական դեղերի հայեցակարգի ներդրումը էապես կնպաստի հանրապետությունում բուժման որակի բարձրացմանը և առողջապահության համար առանձնացված բյուջետային միջոցների արդյունավետ օգտագործմանը:
Հայաստանում հիմնական դեղերի առաջին ցանկը հաստատվել է 1994թ.-ին: Այն պարբերաբար վերանայվում է:
